‘Electric Sufi’ Dhafer Youssef: Full Live Concert Abu Nawas Rhapsody

Op zoek naar loutering van mijn ziel heb ik in de kerstnacht op mijn balkon ‘La Nuite Sacré’ van Dhafer Youssef beluisterd. Hoge schapenwolken dreven voorbij de maan, die hoog aan de hemel stond.
De manier waarop Youssef zijn stem gebruikt – of, beter gezegd, zijn lichaam als muziekinstrument – is fascinerend, het plezier spat eraf. Ook als hij op zijn oud speelt, of het nu traditionele Arabische muziek of wild stomende jazz is…

Hieronder een korte biografie (van zijn website dhaferyoussef.com):

Afkomstig uit een eenvoudige familie in een Tunesisch vissersdorp, staat Dhafer Youssef in een lange lijn van muezzins. Het beheersen van zijn stem is hem met de paplepel ingegoten. Op jonge leeftijd onderwees zijn grootvader hem in Koran recitatie. Zo begon hij de mogelijkheden van zijn stem te ontdekken en vond hij zijn roeping.
Ver van de schoolbanken van de Koranschool en de harde discipline van zijn grootvader, probeerde Dhafer Youssef zijn stem uit door de liedjes van de radio van z’n moeder na te zingen. Zo werd de keuken zijn eerste experimenteel laboratorium en ontdekte hij op zesjarige leeftijd binnen deze muren de echo van zijn stem en haar resonanties. Ook herinnert hij zich dat hij urenlang zong in de plaatselijke hamam.

Geroerd door de prachtige stem van het kind, moedigde de plaatselijke muezzin hem aan om zijn oproep tot gebed voor de dorpsmoskee op een band op te nemen – wat hij deed met behulp van een goedkope plastic microfoon. Niet lang daarna weergalmde zijn stem vanaf de top van de minaret. Dat was zijn eerste ontmoeting met zijn publiek, een onvergetelijke ervaring die hij nooit zal vergeten, ondanks zijn acht albums en honderden live optredens over de hele wereld.

Op zoek naar nieuwe horizonten verliet Dhafer Youssef zijn geboortedorp. Hij ging eerst naar de hoofdstad Tunis, maar verruilde daarna Tunesië voor Oostenrijk, in de hoop daar zijn muzikale opleiding te kunnen voltooien. Het multiculturele Wenen opende voor hem de deur naar een nieuwe wereld, met name die van de jazz en de Indiase muziek.

De video Full Live Concert Abu Nawas Rhapsody is een concert dat je in gedeelten kunt bekijken en beluisteren. Het eerste nummer duurt ruim 12 minuten. Maar het heeft z’n eigen dynamiek…

Abu Nawas was Ă©Ă©n van de grootste Arabische dichters, een man die zijn toehoorders graag shockeerde met satirische gedichten over drank en seks. Hij trad dus graag buiten de gebaande paden. Niet zo vreemd dat Dhafer Youssef in de 1500 jaar oude dichter een geestverwant vindt.
Youssef wordt in het concert bijgestaan door Tigran Hamasyan (piano), Chris Jennings (bas) en Mark Giuliana. Genieten!

Als je net zo verslingerd aan Dhafer Youssef raakt als ik: zondag 24 mei speelt hij om 21.30u op het Jazz Festival Middelburg, en op wat voor locatie … het Abdijplein!

Shaken is ZEN – kanttekening bij ‘The Ecstasy of Shaking’

Misschien is de kern van ZEN wel dat je, al oefenende, je aandacht gestaag verlegt naar je centrum – in het Japans Hara, ‘buik’.
Je Hara is de locatie midden in je bekken, drie vingers onder je navel. Naar binnen toe ligt het middelpunt op de lijn van bovenkant schaambeen naar de ruggengraat, op ongeveer 2,5 cm daarvandaan. Bij de taoïstische energie-circulatie staat het bekend als het ‘navelcentrum’. Maarten Houtman heeft het meestal over je basiscentrum, of kortweg je basis. Tot zover de technische details.

Uitgangspunt is dat er een natuurlijk centrum van je lichamelijke beleving bestaat, en daarmee van je beleving van de wereld.
De kwestie is dat wij in de loop van ons leven – vrij vroeg al – het contact met dat natuurlijke centrum verloren hebben en dat die ‘centrumbeleving’ zich gevoelsmatig verlegd heeft. Waar dat centrum zich bij jou op dit moment gevestigd heeft, zou je zelf in je lichaam kunnen voelen. Meestal is de beleving met onze adem omhoog gegaan, en zal dus voor je gevoel hoger liggen.
Bij mij was die ‘centrumbeleving’ zo ongeveer in de zonnevlecht (solaris plexus) terechtgekomen – en je weet dat daar iets vreemds mee is, omdat het daar een beetje ‘weeĂŻg’ aanvoelt.

Die ‘accentverschuiving’ heeft ongetwijfeld te maken met onze identificatie met onze hersenactiviteit – door Maarten Houtman aangeduid als het ‘denken-voelen’ – die zó sterk kan zijn, dat we van iemand kunnen zeggen dat hij ‘in zijn hoofd zit’.
Het basiscentrum kun je ook onze ‘natuurlijke balans’ noemen, zeg maar de balans van ons soortelijk gewicht. Doordat wij zoveel ‘gewicht’ toekennen aan al die neurale processen in onze hersenschors – ons denken-voelen – zijn we uit balans.
De balans is qua lichaamsbeleving steeds verder omhoog komen te liggen. Je zou kunnen zeggen dat door de evolutionaire ontwikkeling van het denken-voelen, onze autosensorische perceptie – de zintuiglijke beleving van jezelf – is aangetast: we zijn niet meer wat we zijn, en niet meer wie we zijn, we leven in een waan.

De grote ‘truc’ van Zen is, dat het probeert het basiscentrum te ‘herinstalleren’.
Langs fysieke weg gebeurt dat door de adem steeds verder naar beneden, naar het basiscentrum, te brengen, wat vaak met een zekere dwang gepaard gaat.
Qua mentale training is er de truc van de koan, waarmee de meester als het ware van binnenuit het opgeblazen ballonnetje van het denken-voelen lek prikt, door je een raadsel op te geven dat je ‘met stomheid slaat’. Dat ‘brengt je in de leegte’, maakt je – even – los van je denken-voelen.

Hoe verhoudt zich dat alles tot shaken?

Als je shaket, probeer je als het ware het dekbed op te schudden en gelijkmatig te verdelen, nu de vulling in de bovenkant is gaan zitten.
Als kind was ik een ‘schudder en bonker’, ik denk dat mijn beoefening toen al begonnen is – uit bittere noodzaak, zoals voor ons allen.

Shaken is een staande oefening. Alle staande oefeningen – ook het kin-hin – hebben gemeen, dat ze door het contact met het grotere geheel van de aard-energie, de onbalans in je eigen energiesysteem proberen ‘kort te sluiten’.
Energie=adem=energie: Je kunt dus ook zeggen dat als je met aandacht op de aarde staat, je door je voeten ademt. Dat geeft een enorme ruimte aan die adem, die altijd maar in je borstkas opgesloten lijkt te zijn, ver weg van je buik(ademhaling). Die doorlaatbare voeten zijn daar als het ware een contrapunt bij.

Als je langer achterelkaar shaket, kun je, als je daar op let, ook merken dat er een verschuiving in je ademhaling plaatsvindt, die ademhaling probeert als het ware je buik te bereiken.
In dat stadium ga je ook een mentale verschuiving opmerken, je bewustzijn wordt globaler, heeft meer aandacht voor het geheel – je komt ietsje los van het carrousel van het ego.
Het is dan heerlijk om even stil op je voeten te staan, te voelen hoe je gevestigd bent op de aarde, te genieten van je heelheid – totdat iets uit je dagelijkse bestaan je er weer vanaf roept.

Vandaar: ‘shaking zen’ – je zen wordt ook een beetje opgeschud.

Ghazal, The Rain – ‘Eternity’

Ghazal, The Rain

Eternity…

Adembenemende geĂŻmproviseerde muziek tijdens een live recital van Ghazal op 28 mei 2001 in Bern, Zwitserland.

Ik kan het niet beter in woorden vatten dan deze recensie van Songlines het doet:

“Het ensemble Ghazal is een inspirerend samengaan van Perzische en Indiase elementen, in handen van de Iraanse Kamancheh speler Kayhan Kalhor en sitar speler Shujaat Kahn. Sandeep Das staat ze bij op tabla.
Er ligt een werkelijk historische perspectief aan deze ontmoeting van culturen ten grondslag, aangezien Hindoestaanse muziek tijdens de Mogol periode onder een sterke Perzische invloed kwam te staan en de tradities verschillende modi en stemmingen delen, die in deze opname onderzocht worden.
Maar dat hoef je allemaal niet te weten om te kunnen genieten van de muziek. Het is het kunstenaarschap en de persoonlijkheid van de spelers die het zo verleidelijk maakt: de contrasterende texturen van de pezige Kamancheh en het sprankelende gerinkel van de sitar, de echo’s en opbouw van frases tussen de twee spelers, de momenten van rust en meditatie, oplopend tot spectaculair vuurwerk, en de fijne, ingetogen zang van Shujaat Khan.
De muziek op dit album is even architectonisch als het filigreine scherm op de cover – rijk aan versiering en detail, maar ondersteund door boog-achtige structuren.”


Ghazal (Shujaat Husain Kahn & Kayhan Kalhor), the Rain – Eternity

The Ecstasy of Shaking

Zen-vriendin Lene Gravesen wees me naar aanleiding van het item ‘Soefi’s en Derwisjes’ op http://befriendinglife.com waarop blogger Tesa een magnifiek artikel over shaken publiceerde: The Ecstasy of Shaking.
Nadat ik het gelezen had, ben ik gelijk begonnen het te vertalen, ook om het contact met de tekst niet kwijt te raken en me er nog meer in in te voelen.
Het leek me geweldig het stuk in vertaling op dit blog te zetten. Ik stuurde Tesa Silvestre – zoals ze bleek te heten â€“ een mailtje om haar goedkeuring te vragen … en hoorde niets meer. Nadere inspectie van haar vier websites (!), leerde me dat daar sinds februari 2014 niets meer gebeurd is.
Nu weten we wel dat er in de ‘www space’ heel veel ruimtepuin rondcirkelt. Maar bij Tesa’s blog had ik een ander gevoel, meer van zo’n verlaten dorpje op het Franse platteland, waar je de geest van les villageois nog kunt voelen. Aan een muur hangt een oude bus van La Poste. Maar je weet dat als je daar je brief in stopt, je nooit meer iets zult horen…

Dan maar zonder Tesa’s goedkeuring…
Ik heb er een aparte pagina voor ingeruimd – zie de tab ‘The Ecstasy of Shaking’ boven, of klik hier.

Voor de muziek ga ik terug naar drie weken terug, toen we in onze huiskamer een prachtige Gurdjieff uitvoering hoorden van het album Melos van het duo Anja Lechner, cello, en Vassilis Tsabropoulos, piano.
Op bijgaande video – waarmee het fameuze platenlabel ECM van Manfred Eichner zijn visitekaartje afgeeft – speelt Lechner samen met een andere muzikale partner, (jazz)pianist François Couturier. Hij is bekend als begeleider van oud legende Anouar Brahem. Maar we kennen hem ook nog van het Tarkovsky Quartett, waarin hij, ook met Anja Lechner, vertoningen van films van de meester van een gloedvol muzikaal kader voorzag.

Het is een ‘clip’ om van te genieten, niet allen van de muziekfragmenten – Gurdjieff, Mompou en Komitas, “drie fascinerende buitenstaanders in de marge van de muziekgeschiedenis” – maar ook van de betoverend beelden van Frankrijk – het Frankrijk dat we ons allemaal zo graag herinneren van onze vakanties…

Anja Lechner & FranÒ«ois Couturier – “Moderato cantabile”

Soefi’s en Derwisjes

De nieuwe header van het Shaking Zen blog laat het duidelijk zien: het draait bij shaken allemaal om de voeten â€“ ook letterlijk, zoals bij de derwishes die de video Sufi Dialogue opsieren. De muziek is van de Egyptische componist Soliman Gamil (waarop we woensdag in de huiskamergroep geshaked hebben).
De opname is onderdeel van een fantastische verzameling Noord-Afrikaanse muziek, die verscheen onder de titel Desert Blues. Er zijn in totaal drie dubbel-cd’s van, die luisteren naar de illustere namen Ambiances Du Sahara, RĂȘves d’Oasis en Entre Dunes et Savanes.
Op een muziek-website stond deze aanbeveling voor RĂȘves d’Oasis (waar Sufi Dialogue onderdeel van is):

De dubbel-cd laat de rustige kant van de muzikale kosmos Afrika horen, met prachtige zang, vol verdriet en vreugde: nummers als golven in de nacht, muziek die onze ziel raakt en ons geneest, zoals de Toearegs geloven. De kleuren en de sfeer van de muziek vertellen van fantastische landschappen, woestijn, oases en steppen, van oude culturen en de volkeren die hier wonen: Toeareg, Mandinka, Fulani…

De etnomusicologen Christian Scholze en Jean Trouillet namen voor dit album 1000 nummers op, waarvan er uiteindelijk 26 geselecteerd zijn. Soefi muziek is sterk vertegenwoordigt – naar ik las heeft het Soefisme een belangrijke rol gespeeld heeft bij de islamisering van Noord-Afrika.
Het is trouwens niet alleen ‘volksmuziek’ die je hoort, er zijn ook nummers van gevierde sterren als Youssou N’Dour en Habib KoitĂ©.

Het herinnert me aan die andere ‘ethnomusicoloog’, Gurdjieff, die met zijn jarenlange ‘journeys to inaccessible places’ door het hart van AziĂ«, de gewijde muziek registreerde (of liever: memoriseerde) die verloren dreigde te gaan, van volkeren die verloren dreigden te gaan. Via cd’s met zijn muziek, met evenzeer illustere namen als Rituel d’un ordre Soufi, La premiĂšre priĂšre du Derviche en Derviches tremblant, maakte ik kennis met de Soefi’s en hun muziek.

Als je op Wikipedia het Engelse lemma Sufism doorleest, krijg je een verbijsterend overzicht van de vervolging waaraan Soefi’s binnen de Islam bloot hebben gestaan. AttatĂŒrk verbood bij de wet het bespelen van de ney, de rietfluit van de Soefi’s. Er zijn Soefimeesters gestenigd. En de laatste jaren worden, met name in Pakistan, aan de lopende band hun tomben opgeblazen. Aan de hand van de plaatsen waar Soefi’s ooit vervolgd zijn, krijg je een goed beeld van de verbreiding van het Soefisme, van IndonesiĂ« tot Iran, van SyriĂ« tot Marokko…

Intussen is de Soefi-muziek springlevend, met een ongelofelijke culturele en muzikale gevarieerdheid, krachtige muziek met een spirituele ondertoon, ‘love songs’ en ‘devotional songs’, waar een heimwee naar de Geliefde uit spreekt. Via grootheden als Gurdjieff (samen met De Hartmann), Abida Parveen, Nusrat Ali Fateh Khan, Youssou N’Dour (met zijn album ‘Egypt’), Dhafer Youssef en Anouar Brahem is ze diep in onze Westerse muzikale beleving doorgedrongen.

Bij de nieuwe header van ‘Shaking zen’

Als je al shakend met je aandacht naar je voeten gaat, kun je soms de stroom voelen die je met de aarde verbindt. Met ademende voetzolen kun je dan stilstaand van die verbondenheid genieten.
Maar je hoofd is naar de hemel gericht en je ogen zien de lucht en, soms, de maan en de sterren. En jij bent degene die daar op die plek dat alles verbindt.
Dat voel je als een diepgaande verantwoordelijkheid, maar ook als een grote vreugde, die je lichaam doet trillen van energie – een trilling die zich omzet in bewegen en zich afstemt op de muziek.

Gift of Dreams


Gift of Dreams is de shake-muziek die afgelopen week in ons huiskamergroepje in de Pijp gedraaid werd. Het is van de cd ‘Melos’, van Anja Lechner, cello, en Vassilis Tsabropoulos, piano.

Shaken en innerlijke hygiëne

Het was tijdens een Tao-zen sessie dat Maarten Houtman, met zijn blik gericht op een van de deelnemers, tegen me zei: “Kijk eens hoe schoon hij is…”
Ik zag onmiddellijk wat hij bedoelde – meestal werkte het bij hem zo, dat hij je waarneming of je inzicht een klein zetje gaf om iets tot je door te laten dringen.
Ik was gelijk stervensjaloers op die persoon – wat misschien getuigde van een diepe innerlijke behoefte. Ik vroeg me af ‘Hoe krijgt hij dat voor elkaar, om er zo fris en schoongewassen uit zien, als een pasgeborene? Zou dat eraan liggen dat hij aan lange afstandssport doet, dat al de blur is verdwenen? Anderzijds, och, dit gaat toch maar over het lichaam…?’

Het is nu twintig jaar later en ik bedenk dat mijn shaken misschien wel uit die diep gevoelde behoefte is voortgekomen. De oefening is in elk geval heel geschikt om je hoofd enigszins te ventileren van de eeuwige mist en warreling van emoties.
Misschien komt dat wel omdat shaken zo’n eenvoudige oefening is. Er zit niks gerichts in, niks bedachts, niks gecultiveerds. Je leeft je gewoon uit, dansend op je voeten. En vaak geniet je van het bewegen, van de muziek, van je lijf, en voelt de druk eraf gaan.
En heel soms, als een genade, ben je plotseling helemaal schoon. En je verbaast je er over hoe wij altijd maar rondlopen met al die onverwerkte emoties, wrok en trauma’s, soms van jaren geleden – die wij dagelijks voeden, of op z’n minst onderhouden, door overal een bevestiging van ons gelijk in te zien.

En terwijl ik dit schrijf, merk ik dat zelfs een reflectie op zo’n gevoel van bevrijding, je weer belast met woorden, gedachten, ideeĂ«n…
Ik ga nu naar buiten om, shakend op m’n balkon, nog even na te genieten van wat is.

De shuffle all functie van m’n iPod beloonde me met Hawa van The TourĂ©-Raichel Collective:

Shaken bij het ochtendgloren

[klik om te vergroten]

Vanochtend vroeg zocht ik m’n balkonnetje op en zag de ochtend gloren aan de horizon. De wereld voelde als herboren. Wat een beloning als je je net met moeite uit Morpheus’ armen hebt bevrijd en je losgemaakt hebt uit je dromen!

Zachtjes aan begon ik te shaken, nota bene op de klanken van het Magnificat van Arvo PĂ€rt – heerlijk om de wereld zo tot je door te laten dringen. Daarna toverde het ‘shuffle all’ van de iPod het magnifieke ‘Sur Le Fleuve’ van Anouar Brahem tevoorschijn, gevolgd door Dhafer Youssef en een nummer uit ‘Welcome to Mali’ van Amadou en Mariam.

Intussen stond ik temidden van de Greatest Lightshow on Earth en zag het uitspansel elke seconde van kleur en impact veranderen. En voelde de elektrificerende energie van de dageraad op de huid en door mij heentrekken.
Wat jammer toch dat we dit overweldigende spektakel, dit dagelijks Grote Ontwaken, slechts bij hoge uitzondering meemaken.

Shaken is in deze gezegende omstandigheden een grote vreugde, die je al spoedig doet meebewegen in de kosmische dans.