Silence out loud

De blog-auteur voor Airscape van JCJ Van der Heijden (2005), venster op de
‘planetaire stilte, de soevereine stilte van de sferen’ (foto Emilie van de Raa)
[klik om te vergroten]

wat is er in de wereld nog echt
behalve de stilte der sferen
waar zon, maan en sterren
onze blik ontmoeten

o maan, je bent zo ver weg
voor mijn reikend verlangen
je bent voor een sterfelijk wezen
zo wezensvreemd

‘wat is er Ă©cht in je leven,
dat is waar meditatie over gaat’
de zon, maan en sterren
die onze blik ontmoeten

Schrijver Joost Zwagerman (1963-2015) werkte twee jaar aan een tentoonstelling rond het thema ‘stilte’, die hij de titel Silence out loud meegaf (vrij vertaald: Schreeuw het uit in stilte). Een paar maanden voor de openingde tentoonstelling was rond, Zwagerman had zelf stad en land afgereisd om kunstwerken bijeen te brengen – pleegde hij zelfmoord.
Niet alleen de betrokkenen, maar heel kunstminnend Nederland was geschokt.
Kees Wieringa, directeur van museum Kranenbugh in Bergen, waar de tentoonstelling is ingericht, gaf het volgende, moedige, commentaar: “Wij betreuren het zeer dat Joost niet de verlangde stilte vond om zijn leven te kunnen aanvaarden. Wij wensen zijn geliefde, kinderen, familie en vrienden alle kracht en troost toe.”

Maar men besloot de tentoonstelling door te zetten, als hommage aan Zwagerman.
Ik heb daar uiteindelijk dankbaar gebruik van gemaakt, ik ben er drie keer langs geweest en heb genoten van de keuze van Joost.

Hendrik Kerstens, Bag [‘geïnspireerd door de stilte in het werk van Vermeer’]
[klik om te vergroten]

Toch blijft de titel ‘Silence out loud’ intrigeren, zeker na Zwagerman’s zelfgekozen dood.
In zijn artikel â€˜De immense intensiteit van stilte’ (NRC, 12 december 2015) vertelt recensent Daan van Lent dat Wieringa en Zwagerman een gezamenlijke liefde bleken te hebben voor het werk van fotograaf Sannen Sannes. Wieringa hierover:

“Sannes is in 1967 tegen een boom gereden met drie fotomodellen in zijn auto. Joost was gefascineerd door het geluid ná zo’n klap. Dat deed hij na door hard met zijn vuist in zijn hand te slaan. En de stilte daarna te laten klinken. Zo ontstond het idee om een ‘gewelddadige tentoonstelling’ aan stilte te wijden. Bij stilte denk je aan sereniteit, maar dit is een luidruchtige stilte. Joost kwam direct met de titel: Silence out loud. Ook het openingsbeeld had hij al voor ogen: een still uit de video Relation Work & Detour, waarin Marina Abramovic en Ulay schreeuwend tegenover elkaar staan.”

Dan vraag je je af: was de stilte waar Zwagerman naar verlangde, misschien de vrede van de dood, als verlossing van een leven dat door hem als gewelddadig ervaren werd…

Als muzikale expressie van ‘stilte’ heb ik voor 4’33” gekozen, een compositie van John Cage, uitgevoerd door Reinbert de Leeuw tijdens DWDD van 13 dec 2010. Weliswaar verzuipen die 4Âœ minuut stilte bijna in het spraakwater van Matthijs van Nieuwkerk en Reinbert de Leeuw zelf, maar het doet Jan Mulder na afloop toch verzuchten: “Ik ben blij dat ik dit heb mogen meemaken…”
Kijkcijfer-expert René van Dammen vertelde onlangs dat, waar de kijkcurve meestal een flinke deuk krijgt als de actie op het scherm stokt, deze uitzending na een korte neergang het omgekeerde effect liet zien, waarbij vooral jongere kijkers weer waren gaan kijken.
Zouden ouderen zo slecht tegen stilte kunnen?

Silence out loud is nog tot 12 juni te bezichtigen in Museum Kranenburgh in Bergen.

Vijlens dagboek (slot)

De Limburgse heuvels deden me de zee even vergeten

Heimwee

Mist trekt over land, contouren vervagen
nog even en ik mag weer naar zee
om het onverschillige land te vergeten
door generaties doorploegd en bezeten

De heuvels deden de zee even vergeten,
ik shake hier offshore, weg van de kust
ver weg van het geluid van de branding
alleen onder de sterren, moederziel alleen

Het tweede deel van het Desert Blues Project uit Mali, met het Toeareg vrouwen-ensemble Tartit uit Timboektoe.

Vijlens dagboek (5)

Shakend op het terras, onderweg naar Timboektoe…

Bewustzijn

Alleen onder de sterren
zou ik geen stap kunnen zetten
als gij in uw grote wijsheid
mij niet bij de hand nam
mij in mijn onwetendheid onderwees
er is niets wat ik zonder u doen kan.

Ben ik dat? Ik herken mezelf niet…
Gij weet wel beter.
Ge hebt de korrels geteld aan het strand
de sterren gevormd met uw hand
de mens geschapen naar uw beeld
maar gij blijft het grote mysterie.

Timboektoe ligt nu midden in de woestijn, 13 km ten noorden van de Niger

We waren de vorige keer in Timboektoe beland. Hoe nu verder?
We gaan op weg naar Bamako, hoofdstad van Mali!
We volgen de Route National 6. De afstand is 1.008 km, de rijtijd 13,5 uur. Direct ten zuiden van Timboektoe steken we bij Kabara in een half uur met de pont de Niger over.

In Bamako aangekomen, duiken we in de muziek van het Desert Blues Project.
We kwamen de naam ‘Desert Blues‘ al eerder tegen, voor die fantastische verzameling Afrikaanse muziek in drie albums, totaal 6 Cd’s.
Hier is Desert Blues een muziekproject met Habib KoitĂ©, Afel Bocoum en het Toeareg vrouwen-ensemble Tartit uit Timboektoe. Het project brengt de uiteenlopende muzikale roots van het Afrikaanse land bijeen en strijdt voor een vreedzaam en verenigd Mali.
Regisseur Michel Jaffrennou slaat in de film Desert Blues Musikprojekt aus Mali zijn bonte dagboek open en nodigt de kijker uit voor een fantastische reis naar het hart van Mali. Arte TV maakte er twee video’s van, waarvan de eerste hieronder staat (en onderstaande tekst aan ontleend is), de tweede volgt later.

Alle aan Desert Blues deelnemende muzikanten zijn dichters. Ze bespelen traditionele instrumenten, zoals:
– tinde (Touareg trommel);
– tehardant (driesnarige luit, door mannen bespeeld);
– balafoon (soort marimba);
– imzad (eensnarig, gebogen instrument van kalebas, door Touareg vrouwen bespeeld).
Maar de deelnemers maken ook gebruik van de elektrische gitaar. Op het podium vallen ze in bij elkaars liederen en vermengen zich de verschillende talen.
Het ensemble Desert Blues combineert traditionele klanken met hedendaagse muziek. Op elk concert is voelbaar met welk enthousiasme ze de muziek in het hedendaagse Mali nieuw leven in blazen.

  • Gespeelde muziek: ‘Woulaba’, uit het album Baro (2001); 
  • Musici: Habib KoitĂ© & Bamada.

Vijlens dagboek (4)

Onze huisbioscoop. Vandaag een bloedstollende Wallander…

Dag verjaagt nacht

Wie ben ik om de loop van de sterren te wijzigen
ik schouw slechts hun ontzagwekkende schoonheid,
bevroed de peilloze diepte van hun materie.

Dingen die me gebeuren

Ik ben niet meer dan een opening in het universum
waardoorheen gij het peillood van de eeuwigheid neerlaat
en ziet dat het goed is.

“Voor Europeanen, staat Timboektoe te boek als de meest afgelegen plek ter wereld. Maar in tijd van Leo Africanus was het een van de grootste ontmoetingsplekken in de geschiedenis.”

Deze BBC documentaire gaat over het leven van al-Hasan ibn Mohammed al-Fasi, beter bekend als Leo Africanus (ca. 1494 – ca. 1554). Hij was een Moors diplomaat, die opgroeide in Marokko en na een ontvoering door zeerovers aan het hof van paus Leo X terechtkwam. Hij is vooral bekend door zijn Descrittione dell’Africa, waarin hij onder meer verhaalt over zijn bezoeken aan Timboektoe.

All the way to Timbuktu

Timboektoe werd in het begin van de 12e eeuw een permanente nederzetting. Na een verlegging van handelsroutes, bloeide in de stad een handel in zout, goud, ivoor en slaven op.
In het begin van de 14e eeuw werd Timboektoe deel van het Malinese Rijk. In 1468 werd de stad, na een korte overheersing door Toeareg stammen, ingelijfd bij het zich langs de rivier de Niger uitstrekkende Songhai Rijk, wat haar Gouden Eeuw inluidde.
Daar kwam in 1591 een einde aan, toen een Marokkaanse leger de Songhai versloeg, dankzij de inzet van Vlaamse en Spaanse musketiers – Al-Ruma, ‘schieters’, in de plaatselijke taal.
De invallers bleven er achter en werden de nieuwe heersende klasse, de Arma (verbastering van ‘Al-Ruma’), die na 1612 onafhankelijk werd van de Marokkaanse sultan. Maar de gouden eeuw van de stad was voorbij en er volgde een lange periode van verval, die duurde tot aan de Franse overname in 1893. In 1960 werd Timboektoe deel van de huidige Republiek Mali.
De stad is op dit moment verarmd en lijdt onder de woestijnvorming. Na de inval van Toeareg rebellen in 2012 – zich sierend onder de naam Ansar Dine, ‘defenders of the faith’ – werden een aantal historische tomben vernield.

In haar Gouden Eeuw ontstond in Timboektoe een omvangrijke handel in boeken, door de aanwezigheid van talrijke islamitische geleerden en het uitgebreide handelsnetwerk. In combinatie met de campus van de Sankore Madrasah – de islamitische universiteit – maakte dit Timboektoe tot een wetenschappelijk centrum in Afrika.
De verhalen van Leo Africanus leidden in Europa tot allerhande speculatie, waarna de reputatie van de stad verschoof van ‘rijk’ naar ‘mysterieus’. Zo verwerd de naam ‘Timboektoe’ in de westerse cultuur tot een synoniem voor een verre en bizarre plek.

Vijlens dagboek (3)

Gisteren een warme wafel met slagroom en warme kersen in Grand-cafe ZeRa.

De vorige avond

Na een druilerige dag
was het uitzicht tegen de avond
als herboren.
Een schoongewassen lucht,
zon boven frisgroene velden,
een blauwwitte schildering
van de hemelse aquarellist.
Stipjes bewegen langs de weg in de verte,
met de boodschap dat alles nog hetzelfde is.
Waar verdienen we het toch aan
dat we elke dag vernieuwd worden?

De volgende ochtend

Op zoek naar
de verste verte
de diepste stilte
de mooiste natuur
was er
die oogstrelende zonsopgang
het suizen van de stilte in de oren
tot niets verplichtende schoonheid –
het is er al, waarnaar ben je op zoek?

  • Album van de dag: Folila, 2012
  • Musici: Amadou and Mariam

Vijlens dagboek (2)

De eerste wandeling. Klaaske: “Voor deze paadjes ben ik hier gekomen.”

“…dat je voor jezelf ziet dat bewustwording eigenlijk de enige zin is dat we op aarde zijn. Dat we tot bewustzijn komen, niet dat we goede dingen doen of dat we een doel bereiken of wat dan ook, maar dat we tot bewustzijn komen, in onze situatie. Daarmee vervallen alle regels, alle voorschriften, alle voorbeelden. Jij moet je bewust worden.”
Maarten Houtman: De werkelijkheid begint bij voor jezelf zorgen, sessie december 1999

…datzelfde paadje wordt ook gebruikt door racefietsers. Dit is Limburg…

Dronken van het Limburgse landschap …

Vanaf het terras [klik om te vergroten]

… en van het shaken op de muziek van het album Melos (2008), met Anja Lechner, cello, Vassilis Strabropoulos, piano, en U.T. Gandhi, slagwerk.‎
NB Het album als geheel was op YouTube niet te vinden, daarom hierbij de prachtige titelsong.


Vijlens dagboek (1)


Wandelend langs de dreven, viel me in dat je niet kunt waarnemen zolang je geest iets wil. Dan wordt alles wat je meent te zien, vertekend door je streven.

Als je op je ademhaling probeert te letten, merk je al gauw dat je er iets mee wilt doen. Je wilt haar dieper laten worden of meer beneden laten komen – en merkt dat je haar alleen maar verstoort. Je doet iets, terwijl het de kunst is om niet te doen.

Uitzicht vanaf het terras

Uitzicht vanaf het terras bij nacht. Het wachten is op de sterren…

  • Album van de dag: Birds Requiem, 2013
  • Musici: Dhafer Youssef, zang; HĂŒsnĂŒ Senlendirici, klarinet; Aytaç Dogan, kanun; Nils Petter Molvaer, trompet; Eivind Aarset, guitaar; Kristjan Randalu, piano; Phil Donkin, contrabas; Chander Sardjoe, drums.